آیا سرقت جرم مطلق است؟

آیا سرقت جرم مطلق است؟ سرقت از جمله مهم‌ترین جرایم و دعاوی کیفری علیه مالکیت افراد است.

قانون‌گذاران همه کشورها، آن را از منظر بزه‌دیدگان، میزان مال سرقت شده ارتکاب خشونت و غیره تقسیم بندی کردند.

پرسش مهم این است که شرایط وقوع این جرم چیست و آیا قانون‌گذار، سرقت را مقید به نتیجه می‌داند یا خیر؟

برای تحقق هر جرمی، وجود سه رکن قانونی، مادی و معنوی ضرورت دارد که به بررسی آنها می‌پردازیم.

عنصر قانونی سرقت

در نظام قانونی ایران، سه تقسیم‌بندی از سرقت مقرر شده است.

نخستین مورد آن سرقت‌های مستوجب حد هستند که مواد ۲۶۷ تا ۲۷۶ قانون مجازات اسلامی آن‌ها را تبیین کرده‌اند.

دومین مورد آن، سرقت‌های خاص هستند که در مواد فصل بیست و یکم قانون تعزیرات و برخی قوانین متفرقه مورد بحث قرار گرفته‌اند.

سومین مورد، سرقت‌های ساده مستوجب تعذیر هستند که موضوع ماده ۶۶۱ قانون تعزیرات قرار گرفته‌اند.

رکن قانونی جرم به اصل قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها اشاره دارد.

بر این اساس، برای محکوم کردن هر شخص به سرقت نخست باید مبنای حکم خود را در قانون جستجو کنیم و هر جرم و مجازاتی از قبل باید به مردم اعلام گردد.

قانون‌گذار به طور کلی در ماده ۲۶۷ سرقت را تعریف نموده است.

سرقت عبارت از ربودن مال متعلق به غیر است.

عنصر مادی سرقت

عنصر مادی به رفتاری اشاره دارد که برای تحقق یک جرم باید در جهان خارج رخ بدهد.

در نظام ایران سرقت‌های حدی و تعزیری از هم تفکیک شده‌اند و خود سرقت تعزیری گونه‌های مختلفی دارد.

در این مطلب سعی داریم تا عناصر مشترک سرقت را تحلیل کنیم.

در بررسی عنصر مادی سرقت سه موضوع ربودن، مال بودن موضوع سرقت و تعلق مال به غیر اهمیت بسیاری دارد که باید بررسی شود.

ربودن

مهم‌ترین رکن سرقت در حقوق ایران ربودن مال است.

لازمه تحقق آن این است که سارق مال منقولی را از محلی به محل دیگر به نحو غیر مجاز منتقل کند.

البته اگر سارق از کودک نابالغ یا مجنون استفاده کند یا از حیواناتی برای بردن مال کمک بگیرد، به خاطر اینکه این موارد، اراده حقوقی ندارند، باید آمر را مرتکب سرقت دانست.

مال بودن شی

شی‌ای که مورد سرقت قرار می‌گیرد، باید مال باشد.

مال چیزی است که عرف، برای دست‌یابی به آن حاضر به پرداخت پول یا شیء گرانبهایی باشد و از لحاظ شرعی هم خرید آن مشکلی نداشته باشد‌.

تعلق مال به غیر

در خصوص این موضوع که آیا سرقت جرم مطلق است؟ باید گفت برای تحقق سرقت، مال سرقت‌شده باید متعلق به دیگری یا در مالکیت او باشد.

پس ربایش اموال بلا صاحب یا اموالی که شخص آن را مال خود می‌داند، سرقت محسوب نمی‌شود‌.

با توجه به ماده ۲۷۷ به نظر می‌رسد هرگاه شریکی حصه یا سهم شریک دیگر را هم برباید، عمل او مشمول جرم سرقت می‌شود.

از مهم‌ترین مواردی که در اینجا باید بررسی کنیم این است که آیا سرقت جرم مطلق است؟ یا مقید به نتیجه؟

برای حصول به مطلوب، نخست باید جرم مقید و مطلق را تعریف کنیم.

آیا سرقت جرم مطلق است؟

جرم مطلق جرمی است که به محض انجام رفتار یا رفتارهایی واقع می‌شود و وقوع نتیجه خاصی در پی آن برای تحقق جرم ضرورت ندارد.

از مصادیق بارز آن جرم توهین در ماده ۶۶۸ است.

برای تحقق آن اهمیتی ندارد که مثلاً شخص دیگر از توهین مجرم ناراحت بشود یا خیر.

در جرایم مقید اما وقوع نتیجه جرم که در قانون ذکر شده است، ضرورت دارد.

فواید تقسیم‌بندی جرایم به مطلق و مقید

به دو دلیل جرایم را به مطلق و مقید تقسیم‌ می‌کنیم که مورد اول را در ادامه بررسی کرده و مورد دیگر را ذیل عنصر معنوی ذکر خواهیم کرد.

شروع به جرم به چه معناست؟

نخست باید به تعریف شروع به جرم در ماده ۱۲۲ اشاره کنیم.

هر کس، قصد ارتکاب جرمی کرده و شروع به اجرای آن نماید، لکن به واسطه عامل خارج از اراده او، قصدش معلق بماند، مجازات می‌‌شود.

در واقع شروع به جرم زمانی اتفاق می‌افتد که مجرم بالقوه، مقدمات انجام جرم را فراهم کرده و وارد عملیات اجرایی هم شده باشد.

اما به خاطر عاملی خارجی مثل دستگیر شدن توسط نیروی پلیس، نتواند جرم خود را کامل کند.

البته هرگاه شخص قبل از ارتکاب جرم و با اراده خود از آن صرف‌نظر کند، مرتکب هیچ جرمی نگردیده است.

با اینکه هر دو نوع جرم مطلق و مقید مرحله شروع به جرم را دارند.

اما زمانی که جرم به پایان می‌رسد یا به اصطلاح حقوقی، جرم تام می‌شود در این دو دسته متفاوت است.

در خصوص جرم مطلق، شخص به محض انجام رفتار جرم انگاری شده در قانون مرتکب جرم تام می‌شود و به مجازات مقرر در قانون محکوم می‌گردد.

در مقابل در جرایم مقید به نتیجه، اگر شخص قبل از آنکه به نتیجه مذکور به در قانون برسد توسط عوامل خارجی متوقف گردد، رفتار او نه جرم تام بلکه شروع به جرم است.

قاضی بر اساس ماده ۱۲۲ او را محکوم به مجازات می‌نماید.

با توجه به این مورد به نظر می‌رسد سرقت، جرمی مقید به نتیجه است و سارق باید مال دیگری را از ملکیت وی خارج کند تا جرم او را تام بدانیم.

پس هرگاه چنین شخصی قبل از آنکه مال را به طور کامل از مالکیت بزه دیده خارج کند و مثلاً در حیاط خانه شخصی دستگیر شود، اقدام وی تنها شروع به جرم سرقت است.

تا هر زمان که خروج مال از ملکیت بزه دیده محقق نشود، عمل ارتکاب‌یافته مشمول عنوان جرم سرقت تام قرار نمی‌گیرد.

عنصر معنوی سرقت

عنصر معنوی بخش درونی جرم است که به اراده شخص اشاره دارد.

هیچ‌گاه نمی‌توان شخصی را که از ارتکاب عملی قصد مجرمیت نداشته را مجازات نمود.

اصولاً مقام تعقیب باید سوء نیت متهم را در دادگاه اثبات کند.

در غیر این صورت، شخص به عنوان مجرم شناخته نخواهد شد.

عنصر معنوی به دو بخش سوء نیت خاص و عام تقسیم می‌شود.

سوء نیت عام به معنای داشتن عمد در عمل است.

یعنی باید اراده شخص در ارتکاب یک جرم از لحاظ حقوقی اعتبار داشته باشد که این امر مقید به چند شرط است.

در واقع مجرم باید عاقل، بالغ بوده و در شرایط اضطراری یا مجبور به ارتکاب جرم نباشد و به علاوه، در حالت مستی و بی‌ارادگی دست به عمل مجرمانه نزده باشد.

از طرفی دیگر سوء نیت خاص اشاره به قصد مستقیم مجرم از ارتکاب یک جرم دارد که البته این قصد بلاواسطه است.

برای مثال در جرم سرقت، تحقق ربودن مال غیر به عنوان نتیجه جرم ضرورت دارد و مجرم هم باید قصد این عمل را داشته باشد.

همین امر موید سوء نیت خاص جرم سرقت است.

اما اگر انگیزه مجرم از ارتکاب جرم مثلاً خرید لوازم تحریر برای فرزندش باشد این موضوع به قصد باواسطه و درونی وی مرتبط است.

در حقوق جزا اصولاً انگیزه مجرم از ارتکاب جرم در وقوع آن هیچ تاثیری ندارد.

تنها ممکن است قاضی انگیزه شرافتمندانه او را لحاظ کرده و مجازات وی را تخفیف دهد.

سوء نیت خاص در جرم سرقت

با توجه به اینکه از نظر ما سرقت جرمی مقید به نتیجه، یعنی ربایش مال غیر می‌باشد.

پس ضرورت دارد که هدف سارق از ارتکاب جرم ربودن مال دیگری به صورت دائم باشد.

پس اگر شخصی کتاب دیگری را برباید تا آن را چند روز بعد به وی بازگرداند و یا مالی را برباید تا آن را به شخصی که به نظر او مالک اصلی آن است بدهد.

چنین شخصی سارق محسوب نمی‌گردد.

این حکم در موردی که شخص، با این فرض اشتباه که او مال خود را دیده است و سپس مال دیگری را برباید هم جاری است.

البته او باید چنین فرضی را ثابت کند.

جمع‌ بندی

در این مقاله سعی کردیم به طور خلاصه عناصر جرم سرقت را بررسی کنیم و خصوصاً به این امر بپردازیم که آیا سرقت جرم مطلق است؟ یا خیر.

اثر این امر در جایی آشکار می‌شود که بخواهیم بدانیم اقدامات فرد برای وقوع سرقت تا زمان خروج مال از زمره اموال شخص را باید شروع به جرم سرقت بدانیم.

در این‌صورت قاعدتاً مجازات سبک‌تری دارد و یا در مقابل، آن را جرم تام محسوب کنیم.

با توجه به اینکه شرایط تحقق جرم در انواع جرایم تعزیری سرقت و حتی سرقت حدی متفاوت است و نبود حتی یکی از این شرایط، باعث می‌شود متهم از مجاز تبرئه شود، مشاورین موسسه دادفروز آماده‌اند تا با مشاوره حقوقی در این خصوص، شما را در تشخیص نوع سرقت و شرایط آن راهنمایی کنند.

سوالات متداول

• آیا سرقت جرمی مقید به نتیجه است؟

بله؛ برای تحقق جرم سرقت به نحو تام لازم است سارق مال را از ملکیت دیگری خارج کند.

برای مثال هرگاه سارقی وارد خانه دیگری شده و با اموال وی از خانه خارج شود سرقت تام محقق گردیده است.

• چرا جرایم را به مطلق و مقید تقسیم می‌کنیم؟

فایده تقسیم بندی این است که اولاً در جرایم مقید به نتیجه، تا زمان حصول نتیجه، جرم تام واقع نگردیده است.

از طرفی دیگر در جرایم مقید، مجرم باید سوء نیت خاص داشته باشد و در واقع باید قصد وقوع نتیجه آن جرم را هم داشته باشد.

• آیا جرم مقید به نتیجه با انگیزه سارق ارتباط دارد؟

خیر؛ انگیزه یا قصد با واسطه مجرم مثل کمک به فقرا در وقوع جرم سرقت تاثیر ندارد.

انگیزه تنها در صورت احراز در دادگاه، می‌تواند از موجبات تخفیف مجازات قانونی سارق باشد.