جهل به حکم و قانون رافع

جهل به حکم و قانون رافع مسئولیت کیفری می‌باشد؟ آیا تا به حال مرتکب عملی که به اشتباه می‌پنداشتید جرم نیست؛ شده‌اید؟

در جوامع امروزی، قوانین متعدد و متنوعی در زمینه‌های مختلف وضع شده است که مردم عادی از برخی از آنها بی‌خبر هستند. در این مطلب به موضوع جهل به حکم و قانون رافع و نقش آن در مسئولیت و دعاوی کیفری می‌پردازیم.

جهل به حکم و قانون

در قانون مجازات اسلامی به ۲ نوع جهل اشاره شده است.

  • جهل حکمی.
  • جهل موضوعی.

جهل حکمی چیست؟

جهل حکمی عبارت است از اینکه انسان یا بر اساس ناآگاهی به قانون یا در نتیجه درک و تفسیر نادرست از مقررات، مرتکب جرمی شود که در صورت وقوف به حکم واقعی، از ارتکاب آن خودداری می‌کرده است.

ابتدا باید اشاره کرد که جهل یا اشتباه حکمی، رافع مسئولیت کیفری نبوده و مرتکب، مجازات خواهد شد.

جهل به قانون رافع مسئولیت کیفری می‌باشد؟

فرض بر این است که اگر قانونی پس از تصویب در روزنامه رسمی منتشر شود و ۱۵ روز از مدت انتشار آن بگذرد، تمامی افراد جامعه که اهلیت دارند؛ نسبت به آن آگاهی خواهند داشت.

در این باب به دو نوع دیگر از جهل می‌پردازیم.

جهل تقصیری

فرد در عدم تحصیل و آگاهی عمد داشته باشد.

مثلا یک وکیل یا قاضی نسبت به یک قانون جدید از عمد کوتاهی کرده باشد.

جهل قصوری

جهلی است که قاعدتا افراد دیگر نیز آن را جهل می‌دانند و می‌تواند رافع مسئولیت باشد.

فردی از عشایر به دلیل دسترسی محدود، نسبت به قانون جدید جهل داشته باشد و مرتکب جرمی شود. این جهل می‌تواند رافع مسئولیت کیفری او شود.

بنابراین، جهل به حکم و قانون رافع در صورتی که قصوری باشد می‌تواند رافع مسئولیت کیفری باشد.

جهل به حکم مسئولیت کیفری می‌باشد؟

در ماده ۱۵۵ قانون مجازات اسلامی به این موضوع اشاره شده است.

این ماده بیان می‌دارد که جهل به حکم و قانون رافع، مانع از مجازات مرتکب نیست مگر اینکه تحصیل علم عادتاً برای وی ممکن نباشد یا جهل به حکم شرعاً عذر محسوب شود.

جهل به نوع یا میزان مجازات نیز مانع از مجازات نیست.

استثنائات قاعده جهل به حکم و قانون

همانطور که ملاحظه فرمودید؛ در قانون مجازات اسلامی برای قاعده جهل به حکم و قانون رافع مسئولیت کیفری نیست، ۳ استثنا در نظر گرفته شده است.

  • تحصیل علم برای مرتکب، عادتا ممکن نباشد.
  • جهل به حکم، شرعا عذر محسوب شود.
  • امر آمر قانونی.

علاوه بر ماده ۱۵۵ قانون مجازات اسلامی، ماده ۱۵۹ نیز استثنایی بر این قاعده ذکر کرده است.

این ماده بیان می‌دارد که هرگاه به امر غیرقانونی یکی از مقامات رسمی، جرمی واقع شود آمر و مامور به مجازات مقرر در قانون محکوم می‌شوند.

لکن ماموری که امر آمر را به علت اشتباه قابل قبول و به تصور اینکه قانونی است، اجراء کرده باشد، مجازات نمی‌شود و در دیه و ضمان تابع مقررات مربوطه است.

بخوانید درباره
استعلام ممنوع الخروجی از سامانه ثنا

تحصیل علم عادتا ممکن نباشد به چه معناست؟

مرتکب تحت شرایطی قرار داشته که قادر به اطلاع از قوانین نبوده است.

برای مثال، مرتکب، از عشایر زحمتکش می‌باشد و در منطقه ای دوردست زندگی می‌کند.

کم سوادی و عدم امکان دسترسی به رسانه باعث ناآگاهی از قانون می‌شود.

در صورت ارتکاب رفتار مجرمانه از سوی او، مسئولیتی نخواهد داشت.

جهل به حکم، شرعا عذر محسوب شود؟

به این معنا که شرع، جهل به حکم را پذیرفته و آن را قابل مجازات نمی‌داند.

مانند جهل به قانون در جرائم مستوجب حدود.

ماده ۲۱۷ در خصوص جرائم موجب حد

در جرائم موجب حد، مرتکب در صورتی مسئول است که علاوه بر داشتن علم، قصد و شرایط مسئولیت کیفری به حرمت شرعی رفتار ارتکابی نیز آگاه باشد.

ماده ۲۱۸ در خصوص جرائم موجب حد

هرگاه متهم در جرائم موجب حد ادعای فقدان علم یا قصد یا وجود یکی از موانع مسئولیت کیفری را در زمان ارتکاب جرم نماید.

در صورتی که احتمال صدق گفتار وی داده شود و اگر ادعاء کند که اقرار او با تهدید و ارعاب یا شکنجه گرفته شده است ادعای مذکور بدون نیاز به بینه و سوگند پذیرفته می‌شود.

اقرار در صورتی اعتبار شرعی دارد که نزد قاضی در محکمه انجام گیرد.

در جرائم محاربه و افساد فی الارض و جرائم منافی عفت با عنف، اکراه، ربایش یا اغفال، صرف ادعاء، مسقط حد نیست و دادگاه موظف به بررسی و تحقیق است.

فرض کنید شخصی به ارتکاب جرم مصرف مشروبات الکلی دستگیر شده و در دادگاه ادعا می‌کند که نسبت به حرمت شرعی رفتار خود جاهل بوده است؛ بنابراین به صرف احتمال راستگویی او، ادعایش بدون نیاز به بینه یا سوگند پذیرفته شده و حد از وی ساقط می‌گردد.

اما رویه در ۳ جرم ذیل متفاوت هست.

  • محاربه.
  • فساد فی الارض.
  • جرائم منافی عفت با عنف، اکراه، ربایش یا اغفال.

بر فرض مثال، فردی مرتکب محاربه شده است.

ادعای وی مبنی بر جهل به حکم و قانون رافع در جرم محاربه پذیرفته نیست و این ادعا، مسقط حد نخواهد بود.

امر آمر قانونی

با طرح یک مثال به استثنا سوم می‌پردازیم.

رئیس کلانتری و یکی از مأموران کلانتری حین گشت زنی در خیابان هستند؛ رئیس کلانتری به محض رویت شخصی در عابر پیاده که با او خصومت شخصی داشته، به مامور دستور می‌دهد به دلیل اینکه آن شخص از سوی مقام قضایی تحت تعقیب می‌باشد او را دستگیر و به بازداشتگاه منتقل نماید.

درصورتی که هیچ دستور قضایی در این خصوص وجود نداشته است.

مامور نیز به تصور اینکه این شخص واقعا تحت تعقیب قضایی می‌باشد او را دستگیر و روانه بازداشتگاه می‌کند.

در این حالت اگر چه عنصر مادی جرم بازداشت غیر قانونی از سوی مامور ارتکاب یافته است.

اما به دلیل اینکه مامور، دستور رئیس کلانتری را به اشتباه (جهل) قابل قبول دانسته و اقدام به دستگیری شخص بی گناه نموده است.

لذا این رئیس کلانتری می‌باشد که به مجازات امر غیر قانونی مجازات خواهد شد.

بخوانید درباره
کمیسیون ماده ۷۷ قانون شهرداری‌ها

جهل یا اشتباه موضوعی چیست؟

موضوع جرم آن چیزی است که جرم بر روی آن واقع می‌شود.

فرد از اصل حکم شرعی و قانونی آگاه است اما به موضوع آن ناآگاه بوده و در تعیین دامنه مصادیق اشتباه می‌کند.

برای مثال، در دورهمی دوستانه فردی به شما نوشیدنی مسکر بی رنگی تعارف می‌کند و شما به فرض آب بودن آن را بنوشید.

در صورت احراز جهل، مسئولیت کیفری بر شما بار نخواهد شد.

ماده ۱۴۴ در خصوص تحقق جرائم عمدی

در تحقق جرائم عمدی علاوه بر علم مرتکب به موضوع جرم، باید قصد او در ارتکاب رفتار مجرمانه احراز گردد.

در جرائمی که وقوع آنها بر اساس قانون منوط به تحقق نتیجه است، قصد نتیجه یا علم به وقوع آن نیز باید محرز شود.

ماده ۱۴۵ در خصوص تحقق جرائم غیرعمدی

تحقق جرائم غیرعمدی، منوط به احراز تقصیر مرتکب است.

در جنایات غیرعمدی اعم از شبه عمدی و خطای محض مقررات کتاب قصاص و دیات اعمال می‌شود.

تقصیر اعم از بی احتیاطی و بی مبالاتی است.

مصادیق بی احتیاطی یا بی‌مبالاتی چیست؟

  • مسامحه.
  • غفلت.
  • عدم مهارت.
  • عدم رعایت نظامات دولتی و مانند آنها.

نکته مهمی که از تفسیر قانون مجازات اسلامی به دست می‌آید آن است که جهل یا اشتباه درجرائم عمدی مانع مسئولیت کیفری است.

ولی در جرائم غیر عمدی که ناشی از بی احتیاطی و بی مبالتی است مانع مسئولیت کیفری نیست.

جمع بندی

در نهایت به منظور سهولت امر و درک بیشتر مفهوم جهل به حکم و قانون، خلاصه مطالب فوق در جدول زیر آورده شده است.

حکمی یا موضوعی بودن جهل به حکم و قانون نوع جهل تاثیر جهل بر مجازات مرتکب
موضوعی جهل به موضوع جرم مرتکب مجازات نمی‌شود.
حکمی جهل به نوع یا میزان مجازات تاثیری در مجازات مرتکب ندارد و مرتکب مجازات می‌شود.
حکمی جهل به جرم بودن عمل ارتکابی در حدود مرتکب مجازات نمی‌شود ولی در بقیه جرایم مرتکب مجازات می‌شود مگر اینکه تحصیل علم عادتاْ برای وی ممکن نباشد یا جهل به حکم شرعاْ عذر محسوب شود.

پیشنهاد می‌کنیم همواره با مشاورین موسسه دادفروز در ارتباط باشید تا ضمن دریافت مشاوره، در خصوص پرونده‌ خود راهکارهای حقوقی مناسبی دریافت نمایید.

مشخصات(ضروری)
این فیلد برای اعتبار سنجی است و باید بدون تغییر باقی بماند .

12 دیدگاه ها

  • سلام با خانمی آشنا شدم که قصد ازدواج داریم و ایشون در آموزش و پرورش مشغول به کار هستن که گویا تعهدی هم برای کار تا ۱۰ سال دادن. در صورت ازدواج با من دوست ندارم همسرم مشغول به کار باشه آیا می توان از طریق دادگاه مانع از اشتغال ایشون شد (خودشون هم ترجیحشون این هست که بعد از ازدواج کار نکنن اما مشکل تعهدی هست که دادن) آیا اذن همسر برای کار مقدم بر اون تعهد میتونه باشه برای دادگاه و ارگانی که کار میکنن یا نه؟

    • با سلام دوست عزیز بهتر است برای دریافت مشاوره در خصوص موضوعی که مطرح نمودید با مشاورین موسسه دادفروز در ارتباط باشید تا راهکارهای حقوقی مناسبی دریافت نمایید.
      فرم مشاوره

  • باسلام و احترام. زمینی کشاورزی مزروعی ۱.۵ هکتار هستش مال پدر بزرگم ۷۰سال تصرف دارد چون قدیما منطقه ما مفت بوده پدربزرگ من اونو صاحب شده .پدربزرگم سال ۹۳ فوت کرده وما وارثین تقسیم کردیم زمین رو الان زمین آمده چسبیده به روستا ولی توطرح روستانیست. والان شده آبی وپلاک ثبتی مشخص شده حال اگر یکی از مالکین بخاد زمین رو ازما بگیره میتونه بگیره .درضمن اینکه فقط مادر من ازپدرش ۱.۵ساعت توان پلاک مالک هستش. چکارکنیم

    • با سلام دوست عزیز پیشنهاد می‌کنیم برای کسب اطلاعات تخصصی با مشاورین موسسه دادفروز در ارتباط باشید.
      شماره تماس ۰۲۱۳۳۲۸۳۸۷۷

  • سلام
    حق المطالبه ارث را تا چه زمان می توان انجام داد آیا 50 سال دیگر هم میتوان ارث را مطالبه کرد؟

  • سلام وقت بخیر
    بنده چکی از شخصی گرفتم ، چک برگشت زدم ولی پولی دریافت نکردم، بعد از مدتی صاحب چک با دروغ های بسیار باشه چک برگشتی را از من گرفت ولی چک‌هنوز بنام هست، راهنمایی بفرمایید برای رسیدن به مبلغ چک چکاری انجام دهم

    • با سلام دوست عزیز در خصوص موضوعی که مطرح نمودید بهتر است با مشاورین موسسه ما تماس حاصل نمایید.
      شماره تماس ۰۲۱۳۳۲۸۳۸۷۷

  • شما حق منو از شوهرم گرفتین. آزادی و خوشبختی الانمو واقعا مدیون شما هستم.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *