انواع اسناد تجاری کدام‌اند؟ قانون تجارت ایران در باب چهارم خود مقررات مربوط به برات، فته طلب و چک را بیان کرده؛ اما اسناد مزبور را تحت عنوان کلی اسناد تجاری معرفی ننموده است.
قانون تجارت فرانسه که قانون گذار ما از آن الهام گرفته نیز به این اسناد عنوان اسناد تجاری نداده، بلکه برای هر یک قواعد ویژه‌ای مقرر کرده است.
با وجود این در کتاب‌های حقوقی، اسناد فوق تحت عنوان اسناد تجاری مورد بحث قرار می‌گیرند.
هر چند درباره این عنوان و حوزه شمول آن چه در حقوق ایران و چه در حقوق فرانسه، بحث فراوان است.
در این نوشتار تلاش می‌کنیم تا انواع اسناد تجاری و دعاوی تجاری مطروحه در خصوص آن را بهتر بشناسیم.
فهرست مطالب
مفهوم سند چیست؟
سند عبارت است از هر نوشته‌ای که در مقام دعوی با دفاع قابل استناد باشد.
در قانون مدنی اسناد به دو دسته رسمی و عادی تقسیم می شوند.
اسناد رسمی اسنادی می‌باشند که در اداره ثبت اسناد، املاک، دفاتر اسناد رسمی، در نزد سایر مأمورین رسمی در حدود صلاحیت آنها بر طبق مقررات قانونی تنظیم شده باشد.
هرگاه سند به وسیله یکی از مأمورين رسمی تنظیم اسناد تهیه شده، لیکن مأمور صلاحیت تنظیم آن سند را نداشته یا رعایت ترتیب مقررات قانونی را در تنظیم سند نکرده باشد، سند مزبور در صورتی که دارای مهر و امضاء طرف باشد، عادی است.
اسناد تجاری چیست؟
نخست باید بدانیم اسناد تجاری، از اسناد عادی محسوب می‌شوند.
برای تعریف اسناد تجاری، باید خاطرنشان کنیم که دو تعریف از اسناد تجاری یعنی تعریف عام و خاص وجود دارد.
علت آن هم این است که قانونگذار خود اسناد تجاری را تعریف و تعیین نکرده است.
حقوقدانان این موضوع را برعهده گرفته‌اند.
چند نوع اسناد تجاری داریم؟
اسناد تجاری عام، کلیه اسنادی هستند که برای فعالیت‌های بازرگانی بین تاجر یا غیر تاجر و برای سهولت در امر تجارت رد و بدل می‌شود که انواع آن به شرح ذیل است.
- بارنامه.
- قبض انبارهای عمومی.
- ضمانت نامه‌های بانکی.
- اوراق قرضه.
- سهام شرکت‌های سهامی عام.
این تعریف از سند چندان در میان مردم رایج نیست.
انواع اسناد تجاری خاص
اسنادی هستند که قابل نقل و انتقال می‌باشند، جایگزین پول هستند و ازتشریفات خاص قانونی بهره می‌برند.
مانند برات، سفته و چک.
صادر کننده، سند تجاری را صادر و به دارنده تسلیم می‌کند.
زیرا تسلیم از شرایط تحقق عقد و ایجاد اثر سند است.
بر اساس این نوع تعریف می‌توان سه گونه از انواع اسناد تجاری را نام برد.
برات؛ اولین نوع از انواع سند تجاری
دستور پرداخت مالی از طرف صادرکننده برات به شخص برات‌گیر می‌باشد.
معمولا به شخص ثالثی با عنوان دارنده برات تسلیم می‌شود.
به عبارت دیگر در صورت قبولی سند برات، برات‌گیر ملزم است وجه آن را پرداخت نماید.
مثلاً فرض کنید محمد که صادر کننده برات است، از دوستش علی ۱۰ میلیون تومان طلبکار است.
پس براتی به نفع محسن صادر می‌کند تا محسن، طلب خود را از محمد، به جای او از علی دریافت کند.
علاوه بر سه شخص اصلی که در بالا ذکر کردیم، ممکن است اشخاص دیگری نام خود را بر روی برات به عناوین دیگر بنویسند.
مثلاً ممکن است حسن ضامن سند شود یا سند به سود حمید، ظهرنویسی شود.
سفته
تعهد شخص معین به پرداخت مبلغی مشخص است.
بر اساس این سند تجاری، صادر کننده به دیگری دستور پرداخت نمی‌دهد.
بلکه خود متعهد به پرداخت مبلغی می‌گردد.
مثلاً مریم برای خرید تلوزیون، به جای اینکه پول نقد پرداخت کند، در وجه فروشنده محصولات تلویزیونی، سفته صادر می‌کند.
به این ترتیب در سفته دو طرف اصلی داریم که شامل صادرکننده سند یا متعهد سفته و طرف دیگر، یعنی دارنده سفته می‌شود.
همچنین ممکن است اشخاص دیگری نیز در سند سفته ذی نفع باشند یا تعهدی را برعهده بگیرند.
مانند ضامن سفته یا ظهرنویس آن.
چک
باید گفت چک با سند برات شباهت‌های زیادی دارد، اما با آن تفاوت اساسی دارد.
زیرا چک دستور پرداخت مبلغی معین به بانک‌ها می‌باشد.
مثلاً احمد برای خرید ماشین به شرکت ایران‌خودرو مراجعه می‌کند.
به جای پول نقد، چکی بر عهده بانک مسکن صادر می‌کند تا در زمان مقررشده در چک، کارمندی از ایران خودرو به بانک مراجعه کند و به اصطلاح چک را نقد کند.
البته توجه کنید که صدور چک نیازمند قرارداد پایه یا قرارداد ایجاد حساب جاری با بانک است تا بانک، وجه مقرر شده در سند چک را از موجودی آن پرداخت کند.
با این اوصاف، در چک با سه طرف اصلی مواجه هستیم.
- صادر کننده چک.
- دارنده چک.
- بانک پرداخت کننده مبلغ چک.
حال چرا کاربرد این اسناد، از سایر سندها بیشتر است یا به عبارت دیگر، این اسناد چه مزایا و اوصاف خاصی دارند؟
در ادامه به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.
توجه کنید که غالب احکام راجع به اوصاف و اسناد تجاری، در قانون تجارت تصریح نشده است.
یعنی حقوقدانان، این اصول را از کنوانسیون سال ۱۹۳۰ ژنو و مطابقت آن با حقوق ایران استخراج نموده‌اند.
وصف تجریدی انواع سند تجاری
اگر سند تجاری برای پرداخت دینی، ناشی از معامله‌ای چون اجاره و خرید صادر شود، اما معامله باطل گردد، سند تجاری اعتبار خود را حفظ می‌کند.
مثلاً اگر الف برای پرداخت قیمت خودرو، چک صادر کند ولی معامله او باطل باشد، ذی نفع این سند هنوز هم می‌تواند وجه آن را از متعهدین چک مثل ضامن‌ها طلب کند.
تبعی بودن اسناد
اسناد تجاری مانند دین مدنی نیستند و از عقود معین قانون مدنی جدا هستند و احکام خاص دارند.
وصف تنجیزی
پرداخت وجه انواع اسناد تجاری نباید با قید و شرط یا معلق به انجام عملی باشد.
البته نوشتن سبب صدور در اسناد تجاری با درج شرط در سند متفاوت است.
مثلاً اگر در سند نوشته شود که بابت خرید جهیزیه صادر شده، پرداخت سند مشروط نیست و سند معتبر است.
عباراتی مانند پرداخت وجه در صورت اجرای تعهد، به منزله درج شرط می‌باشد و سند را از اعتبار ساقط می‌کند.
قابلیت نقل و انتقال اسناد تجاری
یکی از مشخصات مهم اسناد تجاری، قابلیت نقل و انتقال یا ظهر نویسی اسناد است.
به عبارت دیگر شخصی که سند به نفع او صادر گردیده می‌تواند به جای دریافت وجه، بدهی سند را به دیگری انتقال دهد.
مثلاً در مقابل آن، پولی دریافت کند.
پس از انتقال سند تعهد اصلی پابرجا خواهد ماند.
اصل استقلال امضاها
طبق این اصل، اگر یکی از امضاهای مندرج در انواع اسناد تجاری فاقد اعتبار باشد، مثل امضای جعلی یا امضای صغیر، دیگر امضا کنندگان نمی‌توانند به امضای فاقد اعتبار استناد کنند و خود را از زیر بار مسئولیت برهانند.
مسئولیت تضامنی امضاکنندگان اسناد
برات دهنده و کسی که برات را قبول کرده و ظهرنویس‌ها، در مقابل دارنده برات مسئولیت تضامنی دارند.
یعنی ذی‌نفع سند، پس از طی تشریفاتی می‌تواند به همه آنها مراجعه کرده و تمام مبلغ چک را مطالبه کند.
هیچ یک از افراد فوق نمی‌توانند به عدم مسئولیت خود استناد کنند.
نتیجه‌گیری
در این نوشته تلاش کردیم انواع اسناد تجاری در معنای خاص، شامل برات، سفته و چک را بشناسیم و اوصاف مهم آن را که این اسناد را از سایر انواع اسناد متمایز می‌کند، بررسی کنیم.
ویژگی این اسناد این است که مانند پول نقد می‌باشند.
هدف آنها تسهیل و تسریع معاملات است.
سوالات متداول
- انواع اسناد تجاری چیست؟
اسناد تجاری دو معنای عام و خاص دارند.
سند تجاری در معنای خاص آن، شامل برات، چک و سفته می‌باشد.
- ویژگی انواع اسناد تجاری چیست؟
این اسناد در حکم پول نقد هستند.
هدف قانونگذار این بوده تا که مردم برای تسهیل و تسریع معاملات خود، بیشتر از این اسناد بهره ببرند.
- مسئولیت تضامنی در انواع اسناد تجاری به چه معناست؟
این مسئولیت بدین معناست که دارنده سند اصولاً می‌تواند به تمامی امضا کنندگان مراجعه و تمامی مبلغ سند تجاری را دریافت نماید.
توجه کنید که مسئولیت تضامنی با صرف امضا تحقق پیدا نمی‌کند.
برای اینکه شرایط تحقق مسئولیت تضامنی را بدانید، مشاورین ما در دادفروز آماده راهنمایی شما هستند.
|
|
بدون دیدگاه