تفاوت چک و برات چیست؟ در امور بانکی و فضای معاملات تجاری و مالی، اسناد تجاری به طور کلی ابزارهایی هستند که به کمک آن‌ها انتقال پول، تضمین پرداخت و تنظیم روابط مالی تسهیل می‌شود.
دو سند مهم که کاربرد گسترده‌ای در این زمینه دارند، چک و برات هستند.
بسیاری از مردم این دو سند را به اشتباه یکسان می‌دانند یا تفاوت آن‌ها را به‌درستی درک نمی‌کنند.
از آنجا که انتخاب نادرست ابزار پرداخت بین چک و برات می‌تواند مشکلات حقوقی و مالی جدی به وجود آورد، ضروری است با تفاوت چک و برات آشنا شویم.
در این مطلب سعی کرده‌ایم با بیانی ساده و دقیق، به بررسی تفاوت چک و برات پرداخته و راهنمای جامعی برای شما بزرگواران فراهم کنیم.
با توجه به دعاوی تجاری مطروحه هدف اصلی این مطلب، کمک به شما برای تصمیم‌گیری صحیح در تنظیم و استفاده از این اسناد و همچنین آشنایی با خدمات حقوقی مجموعه حقوقی دادفروز می‌باشد.
فهرست مطالب
تعریف چک و برات
چک، سندی است که به موجب آن، صادرکننده به بانک دستور می‌دهد مبلغ معینی را از حسابش در موعد مقرر یا به محض ارائه به بانک، به دارنده چک بپردازد.
باید گفت چک معمولاً ابزار پرداخت سریع و جایگزین وجه نقد است.
از طرفی چک چه در معاملات خرد و چه در معاملات کلان، اعتبار و اهمیت فراوان دارد و قانون‌گذار نیز همیشه از ذی‌نفعان چک حمایت کرده است.
مهم‌ترین حمایت قانون‌گذار نیز درنظر گرفتن مجازات حبس برای کسانی است که بدون وجود وجه در سررسید، چک صادر می‌کنند که در این صورت حتی بسیاری از فعالیت‌های بانکی شخص نیز با اختلال مواجه می‌شود.
برات، سندی است که طی آن، صادرکننده از شخص ثالث (براتگیر) می‌خواهد یا به نحوی، به وی دستور می‌دهد مبلغ مشخصی را در تاریخ معین به دارنده برات بپردازد.
در تجارت‌های رسمی و بین‌المللی برات کاربرد بیشتری دارد ولی در کشورمان، کاربرد بسیار کمی پیدا کرده است و بیشتر به عنوان یک ابزار پرداخت قدیمی شناخته می‌شود.
ضمناً نکته مهم این است که نیاز نیست صادرکننده برات، از متعهد برات یا براتگیر طلبی داشته باشد تا به وی دستور پرداخت وجهی را بدهد.
در نتیجه وجود دین سابق بین براتگیر و برات‌دهنده ضرورتی ندارد.
تفاوت چک و برات چیست؟
در چک، دو شخص اصلی وجود دارد: صادرکننده و دارنده چک.
بانک نیز به عنوان شخص ثالث تنها نقش پرداخت‌کننده را دارد.
پس در چک عادی بانک صرفا نقشی منفعل دارد مگر در انواع خاص چک مانند چک تضمین شده؛ که در این فرض اصلاّ چک به نام بانک صادر می‌شود.
در برات، سه طرف وجود دارند: برات‌دهنده، براتگیر (پرداخت‌کننده) و دارنده برات.
این ساختار سه‌جانبه، یکی از تفاوت‌های کلیدی چک و برات است.
مرجع پرداخت و قبولی
در چک، پرداخت از طریق بانک انجام می‌شود و نیازی به “قبولی” از سوی بانک نیست.
اگر موجودی کافی باشد، بانک موظف به پرداخت است.
در برات، پرداخت منوط به “قبول” آن توسط براتگیر است.
اگر براتگیر آن را قبول نکند، پرداخت انجام نمی‌شود و دارنده برات باید از برات‌دهنده یا مثلاً ضامن او وجه را مطالبه کند.
ضمانت اجرای حقوقی و کیفری
چک دارای ضمانت کیفری است.
در صورت عدم پرداخت، صادرکننده ممکن است به مجازات‌هایی مانند حبس محکوم شود (مطابق قانون صدور چک).
حتی اگر او به مجازات حبس نیز محکوم نشود، صدور چک بلامحل موجب می‌شود اعتبار شخصی فرد زیر سوال برود، حساب‌هایش بسته شود و در دریافت اعتبار و وام با مشکلات عدیده‌ای مواجه شود.
اما در برات، پیگیری فقط از طریق مراجع حقوقی انجام می‌شود، مگر در موارد خاص مانند جعل برات که می‌توان شکایت کیفری نیز نمود.
پس از منظر ضمانت اجرا، چک قدرت بیشتری دارد.
امکان ظهرنویسی و انتقال
هر دو سند قابلیت ظهرنویسی و انتقال به غیر دارند.
اما چک به دلیل کاربرد گسترده‌تر در معاملات روزمره، بیشتر توسط اشخاص حقیقی در همه انواع معاملات رد و بدل می‌شود.
در حالی که برات بیشتر در مراودات تجاری میان بازرگانان به خصوص بازرگانان سنتی و بازاری به کار می‌رود.
تاریخ پرداخت
چک می‌تواند نقدی یا وعده‌دار باشد. اما در عمل، چک وعده‌دار رایج‌تر است.
برات اغلب وعده‌دار است و تاریخ پرداخت آن مشخص و با قبولی انجام می‌شود.
قوانین حاکم بر چک و برات
مقررات چک در قانون صدور چک، تجارت و مقررات بانکی جمع‌آوری شده‌اند.
اما برات تحت شمول قانون تجارت قرار دارد (مواد ۲۲۳ تا ۳۰۶ قانون تجارت)، که جزئیات زیادی در مورد شرایط تنظیم، قبولی، ظهرنویسی و واخواست برات ارائه داده است.
کاربردهای رایج
چک بیشتر برای پرداخت‌های روزمره مثل اجاره، خرید کالا، حقوق و هزینه‌های جاری به کار می‌رود.
برات ابزاری است که بیشتر در روابط خود تجار که با هم رابطه نزدیکی دارند و می‌توانند فورا طلب‌های همدیگر را پرداخت کنند، صادر می‌شود.
البته برات در موارد دیگر نیز کاربرد دارد؛ مثلاً وقتی چندین واسطه یا مهلت زمانی مطرح باشد. تفاوت در اجرای حقوقی
برای وصول چک می‌توان از اجرای ثبت، دادگاه حقوقی و استفاده کرده و خصوصاً اجرای ثبتی چک، باعث سرعت بالا در وصول وجه آن می‌شود.
برای برات، تنها اقدام حقوقی از طریق دادگاه قابل انجام است.
البته اگر واخواست به موقع انجام شده باشد، دارنده برات می‌تواند از امتیازات قانونی خاصی بهره‌مند شود.
خطرات، توصیه‌ها و نکات عملی
چک اگر بدون توجه به موجودی صادر شود، خطرات و ریسک کیفری به همراه دارد.
از طرفی توصیه می‌شود هنگام دریافت چک، از اعتبار و موجودی صادرکننده اطمینان حاصل کنید.
بسیاری از پرونده‌های موجود در مراجع قضایی مربوط به چک‌های بی‌محل است و دارندگان آن با دشواری‌های زیادی مواجه می‌شوند.
در مورد برات نیز مهم‌ترین نکته، قبولی برات و رعایت مهلت‌های قانونی برای اقدام حقوقی است.
واخواست و پیگیری قانونی در زمان مقرر از اهمیت بالایی برخوردار است.
برات سندی تخصصی‌تر از چک است و بیشتر در مبادلات بین‌التجار و گاه حتی با طرف‌های بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
به همین دلیل اگر در این زمینه تجربه‌ای ندارید، پیشنهاد می‌شود قبل از تنظیم برات، با وکیل متخصص در زمینه اسناد تجاری مشورت نمایید.
همچنین توصیه می‌شود در هر معامله‌ای، بدون مشورت حقوقی و بررسی دقیق شرایط طرف مقابل، سندی را امضا نکنید.
تجربه مجموعه حقوقی ما نشان داده بسیاری از مراجعین، صرفاً به دلیل عدم آگاهی از تفاوت چک و برات، متحمل ضررهای مالی قابل توجهی شده‌اند.
نتیجه‌گیری
تفاوت چک و برات تنها در ظاهر نیست، بلکه در ماهیت سند، ضمانت اجرا، شیوه پرداخت و کاربردهای آن‌ها اختلافات اساسی وجود دارد.
چک معمولاً برای پرداخت‌های سریع و ساده مناسب‌تر است، در حالی که برات در معاملات پیچیده‌تر و رسمی‌تر کاربرد دارد.
البته در هر صورت امروزه حمایت از چک‌های صادر شده با شرایط قانونی گسترش یافته است و بر برات پیشتازی دارد.
در نهایت انتخاب بین این دو ابزار باید با توجه به نوع معامله، اعتماد به طرف مقابل، و اهداف مالی شما انجام شود.
سوالات متداول درباره تفاوت چک و برات
- اگر شخصی براتی را بدون قبولی صادر کند، آیا می‌توان از او شکایت کرد؟
بله. اگر برات توسط براتگیر قبول نشود، دارنده برات می‌تواند به صادرکننده (برات‌دهنده) رجوع کند.
اگر واخواست در مهلت قانونی انجام نشده باشد، این حق ممکن است از بین برود.
لذا مشاوره حقوقی فوری در چنین شرایطی اهمیت زیادی دارد.
- چک برگشتی چه تفاوتی با برات پرداخت‌نشده دارد؟
باید گفت چک برگشتی ممکن است منجر به شکایت کیفری شود و دارای ضمانت‌های سریع‌تری برای اجراست.
برات پرداخت‌نشده فقط از طریق دادگاه حقوقی قابل پیگیری است و نیازمند انجام واخواست و اثبات قبولی یا عدم قبولی است.
- آیا امکان تبدیل برات به چک یا بالعکس وجود دارد؟
خیر. این دو سند ساختار حقوقی متفاوتی دارند.
شما می‌توانید یک بدهی را از طریق چک تسویه کنید یا به جای چک، برات صادر نمایید.
این به معنای “تبدیل” سند نیست.
هر سند ماهیت حقوقی مستقل دارد.
- اگر دارنده چک در موعد مقرر برای وصول اقدام نکند، چه اتفاقی می‌افتد؟
در صورت عدم اقدام به موقع، دارنده ممکن است حقوق مربوط به شکایت کیفری خود را از دست دهد و تنها بتواند از طریق حقوقی و با اثبات ضرر، به حق خود برسد.
لذا زمان در استفاده از چک بسیار حیاتی است.
برای بررسی تخصصی‌تر وضعیت چک یا براتی که در دست دارید، یا تنظیم سندی مطمئن برای یک معامله، با مجموعه حقوقی دادفروز تماس بگیرید.
کارشناسان ما آماده پاسخگویی و ارائه راه‌حل‌های عملی هستند.
سلام میشه بدهکار رو بازداشت کرد؟
میشه بدون برگشت زدن چک، از طریق قانونی اقدام کرد؟ کسی تجربه‌ای داره؟
چک برگشتی دارم ولی طرف میگه تا ده سال دیگه هم نمیتونی پولتو بگیری.
چکم برگشت خورده، می‌تونم سریع از طرف شکایت کنم یا باید صبر کنم؟
آیا میشه اول به ضامن مراجعه کرد؟
سلام وکیل از طرف ما به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه می‌کند؟