تفاوت سفته ضمانتی و سفته عادی چیست؟ در نظام حقوقی ایران، سفته به عنوان یکی از ابزارهای مهم تأمین مالی و تضمین انجام تعهدات در امور بانکی شناخته می‌شود.
آشنایی با انواع سفته و کاربرد هر یک از آنها برای کسب و کارها و اشخاص حقیقی و حقوقی اهمیت ویژه‌ای دارد.
یکی از مباحث کلیدی که همواره در میان اصناف، کارآفرینان و وکلا مطرح است، مقایسه تفاوت سفته ضمانتی و سفته عادی است.
اطلاع از تفاوت‌های آنها باعث می‌شود تا از مطرح شدن دعاوی تجاری جلوگیری گردد.
این مطلب با هدف روشن ساختن ابعاد مختلف تفاوت سفته ضمانتی و سفته عادی و ارائه اطلاعات به زبانی سادن برای شما بزرگواران نگارش شده است تا علاوه بر رفع ابهامات، مسیر درستی برای انتخاب ابزار مناسب تضمین یا وصول فوری دین حقوقی شما فراهم کند.
فهرست مطالب
تعریف سفته و کاربردهای عمومی آن
سفته یکی از اسناد تجاری است که به موجب آن، امضاکننده (صادرکننده) متعهد می‌شود مبلغ معینی از وجه نقد را در تاریخ معین یا به محض مطالبه به دارنده یا کسی که قانوناً سفته به نفع او ظهرنویسی شده، بپردازد.
سفته نقش مهمی در تضمین انجام معاملات، وصول مطالبات و تنظیم رابطه دو طرف معامله دارد.
در عمل، سفته می‌تواند به دو صورت اصلی صادر شود: سفته عادی و سفته ضمانتی.
شناخت دقیق تفاوت سفته ضمانتی و سفته عادی به افراد کمک می‌کند تا هنگام تنظیم قراردادها یا ایجاد تضمین، انتخاب صحیحی داشته باشند.
ویژگی‌ها و کاربرد سفته عادی
سفته عادی به سفته‌ای اطلاق می‌شود که متعهد یا صادرکننده آن صرفاً متعهد به پرداخت مبلغ مشخصی در زمان مطالبه یا سررسید است، بدون اینکه دلیل خاص دیگری برای صدور سفته ذکر شود.
ویژگی‌های کلیدی سفته عادی به شرح زیر هستند.
- تاریخ و مبلغ.
وجود تاریخ صدور و مبلغ دقیق که باید در سفته درج شود.
- امضای صادرکننده.
امضای شخصی که تعهد پرداخت را بر عهده دارد.
- قابلیت وصول مستقیم.
دارنده سفته عادی می‌تواند بدون نیاز به ارائه دلایل دیگر، به محض مطالبه یا سررسید به صادرکننده مراجعه کرده و وجه سفته را وصول کند.
- عدم نیاز به ذکر تعهد سابق.
برخلاف سفته ضمانتی، در سفته عادی نیازی نیست که متعهد، تعهد قبلی دیگری نسبت به بدهکار داشته باشد.
کاربرد سفته عادی معمولاً در معاملات کوتاه‌مدت و روابط خرد تجاری است.
برای مثال، فروشنده کالا می‌تواند از خریدار بخواهد در هنگام تحویل کالا سفته عادی دریافت کند تا در صورت عدم پرداخت بهای کالا، از طریق مراجع قضایی پیگیری نماید.
سفته ضمانتی چه ویژگی‌ها و کاربردی دارد؟
در مقابل، سفته ضمانتی، سفته‌ای است که برای تضمین انجام تعهدات شخص صادرکننده (متعهد اصلی)، توسط شخص ثالثی صادر می‌شود.
باید گفت در این شرایط، صادرکننده سفته، شخصی غیر از بدهکار اصلی است و به نوعی ضامن برای بدهکار محسوب می‌شود.
نکات مهم در خصوص سفته ضمانتی در ادامه آورده شده است.
- جانشینی متعهد.
صادرکننده سفته ضمانتی متعهد می‌شود در صورتی که بدهکار اصلی نتواند یا از پرداخت امتناع کند، مبلغ مندرج در سفته را بپردازد.
- ذکر علت صدور.
در سفته ضمانتی معمولاً نوع رابطه ضمانت (مانند قرض، بیع یا هر تعهد دیگری که از قبل موجود است) باید در متن سفته یا توافق مکمل قرارداد مشخص شود تا از ابهام جلوگیری گردد.
- ترتیب وصول.
دارنده سفته ضمانتی پس از اخطار به صادرکننده (ضامن) و عدم پرداخت، می‌تواند علیه ضامن اقامه دعوی نماید.
گاهی برای اقامه دعوی علیه ضامن، ابتدا باید از بدهکار اصلی وجه مطالبه شود.
اما عموماً در سفته ضمانتی، صرف ارائه سفته به دادگاه و دریافت گواهی عدم پرداخت کافی است.
مصادیق کاربرد سفته ضمانتی
این نوع سفته بیشتر در قراردادهای ملکی، معاملات شرکت‌ها و تسهیلات بانکی کاربرد دارد.
به عنوان مثال، بانک‌ها برای تضمین بازپرداخت وام‌های کلان از متقاضیان، دریافت سفته ضمانتی می‌کنند.
در نتیجه، باز هم برای روشن شدن تفاوت سفته ضمانتی و سفته عادی، می‌توان گفت در سفته عادی، متعهد شخصی است که اصل دین بر گردن او قرار گرفته شده یا اینکه قصد پرداخت خود را اعلام می‌کند.
اما در سفته ضمانتی متعهد، شخص ثالثی است که بدون اینکه اصل دین بر گردن و ذمه او باشد، ضمانت پرداخت را بر عهده می‌گیرد.
تفاوت سفته ضمانتی و سفته عادی از منظر حقوقی
در سفته عادی، موضوع تعهد، خود انتقال وجه نقد و پرداخت مستقیم بدهی ناشی از همان معامله است.
اما در سفته ضمانتی، موضوع تعهد ضمانت انجام تعهد شخص دیگری غیر از ضامن (یعنی متعهد اصلی) است.
صادرکننده سفته، متولی پرداخت مبلغ در صورت قصور متعهد اصلی می‌شود.
ترتیب اجرایی و پیگیری سفته
دارنده سفته عادی، کافی است سفته را ظهرنویسی کرده و پس از ثبت واخواست عدم پرداخت وجه سفته، به مرجع قضایی جهت اخذ اجرائیه ارائه کند.
در دادخواست، ارائه سفته و امضای صادرکننده مبنای دعوی است و نیاز به ارائه دلیل دیگری نیست.
برای سفته ضمانتی ابتدا باید ثابت شود بدهکار اصلی از پرداخت امتناع کرده است.
اگرچه در برخی موارد، دارنده اجازه دارد مستقیماً علیه ضامن اقدام کند.
با این حال، دادگاه‌ها گاهی دارنده را از ارائه مستنداتی دال بر احراز این موضوع معاف می‌کنند و صرف امضای ضامن و استناد به سفته را معتبر می‌دانند.
شرایط صدور و الزام به تنظیم قرارداد
در سفته عادی، صادرکننده بدون نیاز به ضامن یا تعهد قبلی می‌تواند آن سفته‌ای صادر کند.
اما در سفته ضمانتی، ضامن باید پرداخت دینی که در گذشته وجود داشته است را تضمین کند.
همچنین، بهتر است قرارداد یا سندی مبنی بر ضمانت بین طلبکار، بدهکار اصلی و ضامن تنظیم شود تا هر سه طرف نسبت به تکالیف و حقوق خود مطلع باشند.
مراحل عملی تنظیم سفته ضمانتی و سفته عادی
باید گفت در هر دو نوع سفته باید مشخصات کامل صادرکننده شامل نام، نام خانوادگی، کد ملی، نشانی و شماره تلفن درج شود.
در سفته ضمانتی، ذکر عبارت “ضمانتی” یا عبارت “ضمانت‌نامه” در متن سفته کمک می‌کند از ادعاهای واهی بعدی جلوگیری شود.
امضای صادرکننده سفته باید دقیق و مطابق اصل باشد تا در صورت اختلاف، قابلیت پیگیری قضایی داشته باشد.
نحوه انتقال سفته
در سفته عادی، دارنده می‌تواند با ظهرنویسی، سفته را به اشخاص ثالث منتقل کند.
انتقال سفته ضمانتی نیز از طریق ظهرنویسی انجام می‌شود.
اما باید توجه داشت که ضامن نیز همچنان مسئولیت ضمانت را حفظ می‌کند.
مگر اینکه مثلاً در خود سند به سقوط مسئولیت ضامن اشاره شود یا ضامن تمایل خود را به پرداخت دین اعلام کند، ولی صاحب سفته اجابت نکند.
الزامات حقوقی و مندرجات ضروری سفته
برای اعتبار حقوقی سفته‌ها لازم است شرایط قانون تجارت ایران رعایت شود.
مندرجات الزامی به شرح زیر است.
- کلمه “سفته” صریحاً در متن قید شود تا نوه سند تجاری مشخص گردد.
- تاریخ صدور و مبلغ دقیق به ریال، ترجیحا به حروف و رقم.
- نام شخص ذی‌نفع یا قابلیت انتقال سفته به غیر.
- تاریخ پرداخت (در سفته عادی) یا عبارت “پرداخت به محض پرداخت نشدن دین اصلی” (در سفته ضمانتی که معمولاً تاریخ ندارد).
- امضای صادرکننده به‌گونه‌ای که نشانی دقیق و امضای او به روشنی قابل احراز باشد.
مزایای سفته عادی
- صدور ساده و سریع بدون نیاز به ضامن.
- هزینه کمتر در مقایسه با سفته ضمانتی.
- مناسب برای معاملات با حجم کم و ریسک پایین.
معایب سفته عادی
- در صورت نداشتن دارایی کافی، صادرکننده ممکن است از پرداخت امتناع کند.
- احتمال شکایت صادرکننده و تأخیر در وصول وجه.
مزایای سفته ضمانتی
- تضمینی بیشتر برای طلبکار در صورت ناتوانی بدهکار اصلی.
- کاهش نیاز به ارائه سایر وثایق مالی یا ملکی.
- اجرای فرآیند قضایی سریع علیه ضامن.
معایب سفته ضمانتی
- نیاز به جلب رضایت ضامن و احراز تمکن مالی او برای ضمانت.
- پیچیدگی بیشتر تنظیم قرارداد ضمانتی و هزینه‌های حقوقی احتمالی.
نتیجه‌گیری
با توجه به آنچه مطرح شد، تفاوت سفته ضمانتی و سفته عادی در ماهیت تعهد، نحوه اجرای سند، مناسبت کاربرد و سطح تضمین طلبکار مشخص می‌شود.
سفته عادی برای معاملات روزمره و کوتاه‌مدت با ریسک پایین مناسب است.
در حالی که سفته ضمانتی برای قراردادهای بزرگ و با ریسک بالاتر کاربرد دارد و تضمین بیشتری برای طلبکار فراهم می‌آورد.
هر شخص یا مجموعه پیش از تنظیم سفته باید به‌خوبی شرایط مالی، نوع معامله و سطح ریسک را بسنجند و در صورت لزوم، از خدمات مشاوره حقوقی یک مجموعه تخصصی، مانند مجموعه حقوقی دادفروز استفاده کند.
سؤالات متداول
- برای صدور سفته ضمانتی چه شرایطی لازم است؟
ابتدا باید ضامن حاضر و مایل به تنظیم سفته ضمانتی باشد.
از طرفی ضامن باید دارای اهلیت قانونی و تمکن مالی باشد، گرچه حتی بدون تمکن کافی ضمانت اشکالی ندارد.
- آیا می‌توان سفته عادی را به سفته ضمانتی تبدیل کرد؟
به طور مستقیم در قواعد حقوقی تبدیل یک سفته عادی به سفته ضمانتی امکان‌پذیر نیست، زیرا ماهیت هر یک متفاوت است.
- در صورت اعتراض صادرکننده سفته عادی، دارنده چه مراحلی را باید طی کند؟
اگر صادرکننده سفته عادی به اصالت یا مبلغ یا شرایط وصول سفته اعتراض کند، دارنده ابتدا باید اعتراض رسمی او را ثبت و مکتوب کند.
سپس دارنده باید به دادگاه حقوقی صالح مراجعه کند و سفته را همراه با دلایل (جهت اجرا یا شکایت حقوقی) تسلیم کند.
بدون ثبت در سامانه، الان یعنی برگه چک فایده نداره؟
چک پاس نشده، ولی طرف میگه برو هر کاری می‌خوای بکن… چطور می‌تونم حقمو بگیرم؟
من اعلام مفقودی کردم الان باید چیکار کنم؟
بانک گفت چک کلاهبرداریه! یعنی چی؟ باید کجا شکایت کنم؟
با سلام ما الان یه قولنامه داریم، بر طبق قانون جدید باید چیکارش کنیم؟
شکایت کنم؟اگر ملکی تو رهن باشه میشه فروختش؟